فراز و فرود رابطه پرزیدنت ترامپ و کیم جونگ اون

دونالد ترامپ به‌عنوان چهل‌وپنجمین رئیس‌جمهور آمریکا، رویکردی بی‌سابقه در قبال کره‌شمالی در پیش گرفت. روابط او با کیم جونگ‌اون، رهبر کره‌شمالی، در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ دستخوش نوسانات شدید بود. این دوره ابتدا با تنش‌ها و لفاظی‌های جنگ‌طلبانه آغاز شد و سپس به دیپلماسی شخصی و دیدارهای مستقیم انجامید. سه دیدار تاریخی میان یک رئیس‌جمهور وقت آمریکا و رهبر کره‌شمالی برگزار شد: سنگاپور (ژوئن ۲۰۱۸)، هانوی ویتنام (فوریه ۲۰۱۹) و ملاقات نمادین در منطقهٔ غیرنظامی دو کره (ژوئن ۲۰۱۹). همچنین طی این دوره نامه‌نگاری‌های کم‌سابقه‌ای بین ترامپ و کیم صورت گرفت که خود نقشی مهم در فضای روانی مذاکرات ایفا کرد.

تنش‌های آغازین و لفاظی‌های تند (۲۰۱۷–۲۰۱۸)

ترامپ در آغاز ریاست‌جمهوری‌ خود با بحران فزاینده برنامهٔ هسته‌ای و موشکی پیونگ‌یانگ مواجه شد. سال ۲۰۱۷ شاهد چندین آزمایش موشک بالستیک قاره‌پیما و یک آزمایش هسته‌ای کره‌شمالی بود که موجب تشدید کم‌سابقه تنش گردید. واکنش ترامپ مجموعه‌ای از اظهارنظرهای تند و تهدیدآمیز بود که در رسانه‌های جهان بازتاب گسترده یافت. او در اوت ۲۰۱۷ هشدار داد در صورت تداوم تهدیدات پیونگ‌یانگ، آمریکا با «آتش و خشمی که جهان هرگز ندیده است» پاسخ خواهد داد . چندی بعد، ترامپ در نخستین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل (سپتامبر ۲۰۱۷) کره‌شمالی را تهدید به «تخریب کامل» کرد و با خطاب قرار دادن شخص کیم جونگ‌اون گفت: «مرد کوچک موشکی (Little Rocket Man) در حال انجام مأموریت انتحاری برای خود و رژیمش است» . این لحن بی‌پرده و تهدیدآمیز از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، لحنی بسیار نامتعارف در دیپلماسی محسوب می‌شد و تنش لفظی را به اوج رساند.

پیونگ‌یانگ نیز به نوبهٔ خود از این جنگ لفظی عقب ننشست. کیم جونگ‌اون در واکنشی کم‌سابقه، ترامپ را «پیر خرفتِ روانی» خطاب کرد و وعدهٔ «انتقام هزاربرابری» علیه آمریکا داد . رسانه‌های رسمی کره‌شمالی رئیس‌جمهور آمریکا را «دیوانهٔ عاشق جنگ» توصیف می‌کردند . این تبادل اهانت شخصی میان رهبران دو کشور – از «مردک موشکی» تا «خرفت و دیوانه» – نشانگر عمق خصومت در آن برهه بود. در همان حال، لحن تهدیدآمیز مقامات نظامی دو طرف نیز بر التهاب اوضاع می‌افزود. برای نمونه، کیم در پیامی هشدار داد دکمهٔ هسته‌ای همیشه روی میزش آمادهٔ شلیک است و ترامپ نیز در توییتر پاسخ داد که «من هم دکمه هسته‌ای دارم که بسیار بزرگ‌تر و نیرومندتر است» . این جنگ کلامی بی‌سابقه، نگرانی از رویارویی نظامی را در شبه‌جزیره کره و جهان افزایش داد و فضای سال‌های ۲۰۱۷ و اوایل ۲۰۱۸ را بحرانی ساخت.

چرخش لحن ترامپ و گشایش دیپلماتیک

با وجود اوج‌گیری تنش در سال ۲۰۱۷، از اوایل ۲۰۱۸ تغییر مهمی در لحن کاخ سفید دیده شد. میانجی‌گری کره‌جنوبی و تمایل کیم جونگ‌اون به مذاکره فضای تازه‌ای ساخت. در ژانویه ۲۰۱۸، کره‌شمالی هیأتی ورزشی و دیپلماتیک به المپیک زمستانی کره‌جنوبی فرستاد و تماس‌های دو کره گرم شد. مون جه‌این رئیس جمهور وقت کره جنوبی از این فرصت استفاده کرد تا پیام پیونگ‌یانگ را به واشینگتن منتقل کند. نتیجه این شد که در مارس ۲۰۱۸، نمایندگان سئول دعوت مستقیم کیم را به ترامپ رساندند. ترامپ بدون تردید پذیرفت و گفت آماده است پیش از ماه مه با کیم دیدار کند. این تصمیم ناگهانی تابوی چنددهه‌ای سیاست آمریکا را شکست. هیچ رئیس‌جمهوری پیش از او حاضر به چنین دیداری نشده بود. جهان شگفت‌زده شد؛ مذاکره مستقیم واشینگتن و پیونگ‌یانگ که سال‌ها ناممکن به نظر می‌رسید، ناگهان در مسیر تحقق قرار گرفت.

ترامپ پس از پذیرش دیدار، باز هم از فشار حداکثری دفاع کرد و آن را عامل اصلی تغییر رفتار پیونگ‌یانگ دانست. او گفت این فشار و لحن تند، کره‌شمالی را پای میز مذاکره آورده است. حتی اعلام کرد آماده است «بدون پیش‌شرط» گفت‌وگو کند. کیم نیز برای کاهش تنش چند گام برداشت. او وعده داد در دوران مذاکرات آزمایش هسته‌ای و موشکی انجام ندهد و درباره «غیراتمی‌سازی شبه‌جزیره» گفت‌وگو کند. این نشانه‌ها ثابت کرد لحن ترامپ از مرحله توهین و تهدید، به سمت تعامل دیپلماتیک حرکت کرده است. مون جه‌این این تغییر فضا را پیروزی سیاست خود دانست و مردم کره‌جنوبی با هیجان آن را دنبال کردند. در نهایت، روندی که چند ماه قبل غیرممکن می‌نمود، در بهار ۲۰۱۸ شکل گرفت و جهان آماده دیدار تاریخی سنگاپور شد؛ دیداری که امید و نگرانی را هم‌زمان برانگیخت.

دیدار اول: اجلاس سنگاپور (ژوئن ۲۰۱۸)

در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸، ترامپ و کیم برای نخستین‌بار در سنگاپور روبه‌روی عن نشستند و جهان را با تصاویر کم‌سابقه‌ دست‌دادن خود شگفت‌زده کردند. دو رهبر که تا مدت کوتاهی قبل یکدیگر را به جنگ تهدید می‌کردند، بیانیه‌ای امضا کردند که چهار تعهد کلی داشت. آنها وعده دادند روابط جدید بسازند، برای صلح پایدار در شبه‌جزیره کره کار کنند، درباره خلع سلاح هسته‌ای گام بردارند و بقایای اسرا را مبادله کنند. آمریکا نیز امنیت حکومت کره‌شمالی را تضمین کرد. با این حال، متن توافق شامل جزئیات نمیشد و هیچ زمان‌بندی نیز ارائه نمی کرد. تحلیل‌گران این سند را مبهم و کم‌مایه خواندند. نیویورک‌تایمز تأکید کرد که تشریفات اجلاس بسیار پررنگ‌تر از تعهدات واقعی بود و حتی عبارت «خلع سلاح کامل و قابل راستی‌آزمایی» در متن دیده نمی‌شد.

ترامپ این دیدار را موفقیتی بزرگ توصیف کرد و گفت فضای اعتماد ایجادشده خود یک دستاورد مهم است. او اعلام کرد کره‌شمالی قول داده یک سایت آزمایش موتور موشک را تعطیل کند و خودش تصمیم گرفت رزمایش‌های مشترک آمریکا و کره‌جنوبی را متوقف کند. او این مانورها را «پرخرج و تحریک‌آمیز» دانست و توقف آنها را نشانه حسن‌نیت معرفی کرد. این تصمیم بدون مشورت قبلی انجام شد و بسیاری از مقام‌های سئول و واشینگتن را شگفت‌زده کرد. با وجود این واکنش‌ها، نشست سنگاپور موجی از امید محتاطانه ایجاد کرد و بسیاری انتظار داشتند این روند به کاهش تنش و آغاز مذاکرات واقعی خلع سلاح منجر شود.

سازمان ملل این دیدار را گامی مهم در مسیر صلح توصیف کرد و چین آن را «تاریخ‌ساز» نامید و وعده همکاری داد. افکار عمومی جهان نیز امیدوار شد که این تحول به کاهش خطر هسته‌ای در منطقه کمک کند. در داخل کره‌شمالی، رسانه‌های حکومتی سریع و با لحنی غیرمعمول مثبت، نشست را موفق جلوه دادند. آنها کیم را رهبری معرفی کردند که توانست کنار رئیس‌جمهور آمریکا بنشیند و با او مذاکره کند؛ جایگاهی که هیچ‌یک از رهبران پیشین این کشور تجربه نکرده بودند. این تصویر برای کیم دستاورد تبلیغاتی بزرگی ساخت. به‌رغم ابهام‌های گسترده در متن توافق، بسیاری معتقد بودند اگر دو طرف مسیر گفت‌وگو را ادامه دهند، احتمال شکل‌گیری یک روند پایدار در روابط دو کشور افزایش می‌یابد.

دیدار دوم: اجلاس هانوی (فوریه ۲۰۱۹)

دومین ملاقات ترامپ و کیم در ۲۷-۲۸ فوریه ۲۰۱۹ در هانوی، پایتخت ویتنام، برگزار شد. برخلاف نشست نخست که با شور و تحسین پایان یافته بود، این بار مذاکرات بدون دستیابی به توافق نیمه‌کاره رها شد. دو طرف برنامه داشتند سندی امضا کنند، اما اختلافات اساسی بر سر دامنه خلع سلاح و میزان رفع تحریم‌ها مانع از آن شد. بر پایه گزارش‌ها، پیشنهاد کیم جونگ‌اون تعطیلی مجتمع هسته‌ای یونگ‌بیون در ازای رفع بخش عمده‌ای از تحریم‌های بین‌المللی بود . اما ایالات متحده این معامله را ناکافی می‌دانست؛ از منظر واشینگتن، کره‌شمالی خواهان لغو «همه» تحریم‌های کلیدی در برابر تنها انهدام بخشی از توان هسته‌ای خود (یعنی تأسیسات یونگ‌بیون) بود . نتیجه آن شد که ترامپ ترجیح داد «از توافق بد فاصله بگیرد» و مذاکرات را زودتر از موعد خاتمه دهد و گفت: «گاهی ناچارید از مذاکره کنار بکشید».

شکست اجلاس هانوی امیدها برای پیشرفت سریع در خلع سلاح را کم‌رنگ کرد. تحلیل‌گران گفتند دو رهبر نیت یکدیگر را اشتباه فهمیدند و این سوءبرداشت‌ها در هانوی آشکار شد. ترامپ فکر می‌کرد رابطه شخصی‌اش با کیم یعنی کره‌شمالی آماده واگذاری آسان سلاح هسته‌ای است. کیم هم تصور کرد ترامپ برای یک موفقیت سیاسی حاضر می‌شود امتیازهای بزرگ بدهد و تحریم‌ها را رفع کند. این برداشت‌های متضاد در هانوی به بن‌بست رسید. هیچ‌کدام حاضر نشدند بیش از حد کوتاه بیایند، و مذاکره مقابل دوربین‌ها ناتمام ماند. برخی ناظران از تصمیم ترامپ حمایت کردند و گفتند او نباید توافق ناقص امضا می‌کرد. حتی منتقدان گفتند لغو کامل تحریم‌ها بدون تضمین خلع سلاح، معامله‌ای یک‌طرفه بود. در آمریکا بسیاری این شکست را نشانه محدودیت دیپلماسی شخصی ترامپ دانستند. با وجود رکود مذاکرات، ترامپ و کیم نامه‌نگاری را حفظ کردند و همین روند به دیدار سوم آنها در مرز دو کره انجامید.

دیدار سوم: ملاقات در منطقهٔ غیرنظامی (ژوئن ۲۰۱۹)

سومین ملاقات ترامپ و کیم یک اجلاس رسمی نبود، اما ارزش نمادین بالایی داشت. ۳۰ ژوئن ۲۰۱۹، ترامپ پس از پایان نشست گروه ۲۰، ناگهان در توییتر از کیم دعوت کرد او را در منطقه غیرنظامی ببیند. کیم سریع پاسخ داد و پذیرفت. دو رهبر در پانمونجوم با لبخند ظاهر شدند و دست دادند. ترامپ از مرز گذشت و برای نخستین‌بار یک رئیس‌جمهور در قدرت آمریکا پا به خاک کره‌شمالی گذاشت. سپس هر دو به کره‌جنوبی برگشتند و حدود پنجاه دقیقه در «خانه صلح» گفت‌وگو کردند. این دیدار ساده و سریع، نشانه ای بود از اینکه رابطه شخصی آنها گرم مانده است. ترامپ این لحظه را افتخار خود خواند و گفت «گامی عظیم» برداشته است. کیم نیز تأکید کرد این ملاقات تاریخی نشان می‌دهد دو طرف می‌خواهند از گذشته تلخ عبور کنند و مسیر تازه‌ای بسازند.

تنها نتیجه عملی این دیدار توافق برای آغاز دوباره مذاکرات کاری بود. با این حال، تردیدها درباره آینده گفت‌وگوها ادامه یافت. اختلاف‌های اساسی که در هانوی خود را نشان دادند همچنان باقی ماندند و طرفین نتوانستند آنها را حل کنند. پمپئو گفت امیدوار است کارگروه‌ها مذاکرات را پیش ببرند، اما تنها یک نشست در اکتبر ۲۰۱۹ در سوئد برگزار شد و آن گفت‌وگو نیز سریع به بن‌بست رسید. پس از آن، تماس‌های مستقیم تقریباً متوقف شد. با نزدیک شدن به پایان دوره ترامپ، نه دیدار تازه‌ای شکل گرفت و نه توافقی حاصل شد. با وجود رکود، این دیدار ثابت کرد کانال شخصی ترامپ و کیم فعال مانده است. کیم در همان دیدار گفت رابطه خوب او با ترامپ باعث شد این ملاقات ناگهانی شکل بگیرد و این رابطه می‌تواند در آینده هم نتیجه داشته باشد.

نامه‌نگاری‌های شخصی و نقش آن در کاهش تنش

در این دوره، ترامپ و کیم نامه‌نگاری مستقیم و غیررسمی را آغاز کردند و آن را به سطحی کم‌سابقه رساندند. این روند از سال ۲۰۱۸ شروع شد و دو طرف دست‌کم ۲۷ نامه ردوبدل کردند. کیم در نامه‌ها با تعارفات اغراق‌آمیز تلاش کرد احساس صمیمیت و غرور ترامپ را تحریک کند. او ترامپ را «جنابعالی» خطاب می‌کرد و از «دوستی عمیق» سخن می‌گفت. او پس از سنگاپور نوشت لحظه فشردن دست ترامپ را فراموش نمی‌کند. ترامپ نیز این نامه‌ها را با اشتیاق دریافت می‌کرد و در سخنرانی هایش گفت «ما عاشق هم شدیم». او بارها نامه‌ها را «زیبا» و «عالی» توصیف کرد و این لحن ستایش‌آمیز را نشانه رابطه‌ای ویژه دانست.

این نامه‌ها نقش مهمی در کاهش تنش ایفا کردند. آنها کانالی شخصی ساختند که از مسیر رسمی دیپلماسی جدا بود و امکان ارسال پیام‌های فوری را فراهم کرد. کیم در متن‌ها نقاط ضعف ترامپ را هدف گرفت و میل او به تمجید را تقویت کرد. او که در فرهنگ چاپلوسی درباری رشد کرده بود، فهمید چگونه با بزرگ‌نمایی دوستی، نگاه ترامپ را نرم کند. این ترفند اثر گذاشت. ترامپ در بسیاری از موارد از انتقاد مستقیم پرهیز کرد و فشار سنتی واشینگتن را کاهش داد. او حتی آزمایش‌های موشکی کوتاه‌برد ۲۰۱۹ را بی‌اهمیت دانست و گفت این اقدامات نقض عهد نیست. ترامپ همچنین کیم را «باهوش» و «عاشق مردمش» توصیف کرد و این تمجیدها را نشانه اعتماد شخصی دانست.

برخی منتقدان هشدار دادند افشای این نامه‌ها ممکن است برای کیم مشکل‌ساز شود، چون در ساختار بسته کره‌شمالی، سخن رهبر حالت مقدس دارد و لحن دلبسته‌گونه او می‌تواند نشانه ای از ضعف جلوه کند. هرچند پیونگ‌یانگ واکنش تند نشان نداد، اما روشن است کیم این نامه‌ها را ابزاری تاکتیکی می‌دید و ترامپ آنها را دستاوردی احساسی می‌دانست که با افتخار درباره‌شان سخن می‌گفت.

بازتاب رسانه‌ای و تبلیغاتی در آمریکا، کره‌شمالی و جهان

در ایالات متحده امریکا

روابط ترامپ و کیم خیلی زود به موضوعی داغ در رسانه‌های جهان تبدیل شد و واکنش‌های متفاوتی ایجاد کرد. در آمریکا، صحنه سیاسی دو قطب روشن ساخت. ترامپ و حامیانش این دیدارها را موفقیت می‌دانستند و گفتند رئیس‌جمهور با رویکرد متفاوتش کشور را از آستانه جنگ دور کرد و کره‌شمالی را پای میز مذاکره آورد. رسانه‌های محافظه‌کار هم این اقدامات را تاریخی خواندند و آن را با سفر نیکسون به چین مقایسه کردند. اما رسانه‌های جریان اصلی مانند نیویورک‌تایمز و سی‌ان‌ان رویکردی انتقادی گرفتند. آنها گفتند ترامپ سیاست خارجی را به نمایش تبدیل می‌کند و بدون گرفتن امتیاز واقعی، به رهبر یک رژیم سرکوبگر مشروعیت می‌دهد. نیویورک‌تایمز حتی دیدار سنگاپور را «نمایشی شبیه تلویزیون واقع‌نما» توصیف کرد.

بیشتر تحلیلگران رسانه‌ای تأکید کردند کره‌شمالی قصد ندارد از سلاح هسته‌ای دست بکشد و دیدارهای نمادین تغییری در تهدید اتمی ایجاد نمی‌کنند. نشریات لیبرال با لحن کنایه‌آمیز از «رابطه عاشقانه ترامپ و کیم» نوشتند و گفتند این رابطه بیشتر به سود تبلیغات پیونگ‌یانگ تمام شد. مفسران یادآوری کردند رؤسای‌جمهور قبلی آمریکا عمداً از دیدار با رهبر کره‌شمالی پرهیز کردند تا چنین دیداری به‌عنوان پاداش رفتار خصمانه تلقی نشود. اما ترامپ این خط قرمز را شکست و ریسک بزرگی پذیرفت. او هم‌زمان که کنار کیم عکس گرفت، فشار تحریمی و لحن نظامی را کاهش داد. منتقدان گفتند کره‌شمالی در برابر این امتیازها هیچ امتیاز استراتژیک نداد و تنها از تصویرسازی دیپلماتیک سود برد.

در کره شمالی

در کره‌شمالی، دستگاه تبلیغاتی حکومت از روابط ترامپ و کیم نهایت استفاده را کرد. رسانه‌هایی که پیش‌تر آمریکا را «امپریالیست آدم‌خوار» می‌خواندند، ناگهان با لحنی احترام‌آمیز از دیدارهای «تاریخی» رهبرشان با رئیس‌جمهور آمریکا نوشتند. خبرگزاری KCNA ملاقات‌های سنگاپور و DMZ (منطقه غیر نظامی)را با آب‌وتاب گزارش داد و از فضای میان دو رهبر گفت. مردم کره‌شمالی که سال‌ها زیر سانسور شدید زندگی کرده‌اند، تصاویر قدم‌زدن کیم کنار ترامپ را روی پرده‌های عمومی دیدند و این صحنه‌ها برایشان پیروزی روانی بزرگی بود. رسانه‌های پیونگ‌یانگ این روایت را ساختند که کیم با «اقتدار و درایت» آمریکا را وادار به احترام کرده است. آنها همچنین اعلام کردند دو رهبر توافق کردند «در تماس نزدیک بمانند» و مذاکرات را برای «گشایش جدید» پیش ببرند.

رسانه‌های کره‌شمالی با این روایت‌ها تلاش کردند به مردم نشان دهند کشورشان ابتکار عمل را حفظ کرده است. آنها گفتند «اعتماد بی‌سابقه‌ای» شکل گرفته و کیم توانسته آمریکا را به گفت‌وگو وادار کند. چنین روایتی در جامعه‌ای که اطلاعات بیرونی محدود است، تصویر تازه‌ای از کیم ساخت: رهبری جهانی که در سطحی برابر با قدرت اتمی برتر جهان ظاهر می‌شود. KCNA این دیدارها را نشانه موفقیت راهبرد هسته‌ای کشور معرفی کرد و پیام غیرمستقیم داد که «داشتن سلاح اتمی، آمریکا را به زانو درآورد». این پیام برای تقویت مشروعیت داخلی اهمیت داشت. پروپاگاندای حکومت از هر تصویر و جمله‌ای استفاده کرد تا ثابت کند رهبرشان نه‌تنها امنیت کشور را حفظ کرده، بلکه جایگاهی تاریخی در برابر آمریکا به دست آورده است.

در عرصه بین المللی

در عرصه بین‌المللی، واکنش‌ها ترکیبی از امید و احتیاط بود. بسیاری کشورها از کاهش خطر جنگ در شبه‌جزیره استقبال کردند. کره‌جنوبی خوش‌بین‌ترین ناظر شد. مون‌جه‌این دیدار سنگاپور را «گامی معجزه‌آسا» نامید و مردم آن کشور مذاکرات را با هیجان دنبال کردند. چین نیز پس از غافلگیری اولیه، سریع حمایت نشان داد و گفت تاریخ جدیدی ساخته شده است. شی جین‌پینگ چندبار کیم را به پکن دعوت کرد تا هم بر روند مذاکرات نظارت کند و هم نشان دهد پکن بازیگر اصلی مسئله کره باقی مانده است. ژاپن هم از «شهامت» دو رهبر تمجید کرد اما نگرانی‌هایش را پنهان نکرد. توکیو هشدار داد مبادا موضوع موشک‌های میان‌برد و پرونده ربوده‌شدگان ژاپنی در گرمای دوستی ترامپ و کیم نادیده گرفته شود.

اتحادیه اروپا و روسیه نیز موضعی مثبت گرفتند و ادامه گفت‌وگوها را ضروری دانستند. اما ایران نگاه بدبینانه داشت و با اشاره به خروج ترامپ از برجام، هشدار داد آمریکا «شریک قابل اعتمادی نیست». تهران گفت پیونگ‌یانگ باید مراقب باشد مبادا واشینگتن زیر هر توافقی بزند. جامعه جهانی در مجموع از کاهش تنش استقبال کرد، اما نسبت به نیت واقعی کره‌شمالی تردید داشت. بسیاری دولت‌ها می‌گفتند خلع سلاح در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و پیونگ‌یانگ هنوز هیچ نشانه جدی برای تغییر مسیر هسته‌ای ارائه نکرده است. این تردیدها منطقی بود، زیرا کره‌شمالی تا پایان دوره ترامپ همچنان یک قدرت اتمی باقی ماند و هیچ مذاکره چندجانبه بزرگی مانند گفت‌وگوهای شش‌جانبه شکل نگرفت.

تأثیر دیدارها بر برنامهٔ هسته‌ای کره‌شمالی و مذاکرات

یکی از معیارهای مهم برای سنجش موفقیت روابط ترامپ و کیم، اثر آن بر برنامه هسته‌ای و موشکی کره‌شمالی بود. در ظاهر، پیونگ‌یانگ از اواخر ۲۰۱۷ تا اوایل ۲۰۲۲ آزمایش اتمی و موشک قاره‌پیما انجام نداد. ترامپ این توقف را نتیجه مستقیم سیاست خود دانست و بارها گفت تعاملش تنش‌ها را پایین آورده است. تا حدی حرف او درست بود؛ صحنه‌های ترسناک ۲۰۱۷ مثل پرتاب موشک بر فراز ژاپن یا انفجارهای زیرزمینی دیگر تکرار نشد. اما پشت پرده، کره‌شمالی کار را متوقف نکرد. نهادهای اطلاعاتی آمریکا گزارش دادند پیونگ‌یانگ تولید مواد شکافت‌پذیر و توسعه زیرساخت تسلیحاتی را ادامه می‌دهد. دن کوتس، مدیر اطلاعات ملی، در ژانویه ۲۰۱۹ گفت کره‌شمالی احتمالاً هرگز سلاح‌هایش را کنار نمی‌گذارد، چون این زرادخانه را ابزار بقای رژیم می‌داند.

این ارزیابی با خوش‌بینی ترامپ تضاد کامل داشت. کاخ سفید پیام اعتماد می‌داد، اما دستگاه اطلاعاتی هشدار می‌داد پیونگ‌یانگ قصد واقعی برای خلع سلاح ندارد. این شکاف بارها خبرساز شد. بعد از اجلاس سنگاپور، چند گزارش اطلاعاتی منتشر شد که نشان می‌داد کره‌شمالی فعالیت هسته‌ای را در سایت‌های اعلام‌نشده ادامه می‌دهد. کارشناسان گفتند پیونگ‌یانگ همچنان سوخت هسته‌ای و کلاهک تولید می‌کند و حتی تأسیسات جدید می‌سازد. این یافته‌ها ادعای ترامپ را زیر سؤال برد. او توقف آزمایش‌ها را نشانه موفقیت می‌دید، اما نهادهای امنیتی می‌گفتند کره‌شمالی تنها «ظاهر آرام» حفظ کرده و در پشت صحنه برنامه هسته‌ای را جلو می‌برد. در نتیجه، کاهش تنش سطحی بود و روند واقعی خلع سلاح تغییری نکرد.

تاثیر دیدارها بر مذاکرات

تلاش‌های ترامپ و کیم نتوانست مسیر یک توافق جامع، چه دوجانبه و چه چندجانبه، را باز کند. تحریم‌های سازمان ملل در دوره ترامپ پابرجا ماند، اما وحدت بین‌المللی برای فشار حداکثری از ۲۰۱۹ ضعیف شد. چین و روسیه اجرای سختگیرانه تحریم‌ها را کاهش دادند و خواستار تخفیف شدند. آنها گفتند کره‌شمالی برای کاهش آزمایش‌ها باید پاداش بگیرد. چون بیانیه‌های ترامپ و کیم هیچ جدول زمانی و نقشه راهی ارائه نکرد، روند مذاکرات به ابهام افتاد. نشست کاری استکهلم در اکتبر ۲۰۱۹ هم با شکایت کره‌شمالی از «عدم انعطاف» آمریکا شکست خورد. پیونگ‌یانگ بعداً اعلام کرد توقف آزمایش‌ها را ادامه نمی‌دهد و در ۲۰۲۰ از «مسیر جدید» سخن گفت. همان سال، کره‌شمالی موشک‌های جدیدی را در رژه نظامی نمایش و پیام داد توسعه تسلیحاتی را رها نمی‌کند.

در پایان دوره ترامپ، کره‌شمالی یک قدرت هسته‌ای کامل باقی ماند. هیچ کلاهک و هیچ موشکی برچیده نشد و آمریکا به هدف خلع سلاح نزدیک نشد. از این منظر، دیپلماسی ترامپ در تحقق هدف اصلی خود ناکام بود. با این حال، سطح تنش نسبت به ۲۰۱۷ کاهش یافت و فضای شبه‌جزیره آرام‌تر شد. خطر برخورد تصادفی کاهش پیدا کرد و چند اقدام کوچک اعتمادساز انجام شد. کره‌شمالی بقایای سربازان آمریکایی و برخی اسرا را تحویل داد و ترامپ این اقدام را نشانه حسن‌نیت دانست.

شکست مذاکرات 

 پس از ورود دولت جدید آمریکا در ژانویه ۲۰۲۱، کره‌شمالی اعلام کرد دیگر تعلیقی بر برنامه موشکی و هسته‌ای قائل نیست. پیونگ‌یانگ در سال‌های بعد آزمایش‌های دوربرد را از سر گرفت و دوباره سطح تهدید را بالا برد. این روند نشان داد فرصت ایجادشده در دوره ترامپ به توافقی پایدار تبدیل نشد. نه مذاکرات چندجانبه کلید خورد و نه توافق دوجانبه‌ای شکل گرفت. کره‌شمالی مسیر خود را ادامه داد و آمریکا نیز نتوانست استراتژی منسجمی برای کنترل آن بیابد. در نتیجه، پرونده هسته‌ای دوباره به مرحله تنش بازگشت و فضای آرام ۲۰۱۸–۲۰۲۰ دوام نیاورد. این وضعیت ثابت کرد دیپلماسی نمادین بدون سازوکار اجرایی نمی‌تواند سیاست امنیتی را تغییر دهد.

واکنش قدرت‌های منطقه‌ای: کره‌جنوبی، ژاپن و چین

کره جنوبی

روابط ترامپ و کیم برای کره‌جنوبی اهمیت حیاتی داشت. سئول هم‌پیمان آمریکا بود و در تیررس تهدید شمال قرار داشت. مون جه‌این که با دستور کار آشتی به قدرت رسیده بود، با تمام توان از گفت‌وگوهای مستقیم حمایت کرد. او در سال ۲۰۱۸ دو بار با کیم دیدار کرد و مسیر سنگاپور را هموار ساخت. رسانه‌ها و مردم کره‌جنوبی با امید مذاکرات را دنبال کردند. برخی حتی از احتمال نامزدی ترامپ برای نوبل صلح سخن گفتند. سئول چند پروژه همکاری مرزی اجرا کرد تا اعتماد شکل بگیرد. اما شکست هانوی ضربه سنگینی بود. مون تلاش کرد دو طرف را برگرداند، اما موفق نشد. از ۲۰۱۹ لحن کره‌شمالی دوباره سرد شد و در ۲۰۲۰ دفتر مشترک را منفجر کرد. با وجود این، مون تا پایان دوره ترامپ از روش او دفاع کرد. کره‌جنوبی بیشترین امید را بست و بیشترین حسرت را هم تجربه کرد.

ژاپن

ژاپن در برابر روند ترامپ–کیم رویکردی محتاط و گاه منتقد داشت. شینزو آبه در ظاهر از ابتکار ترامپ حمایت کرد و برای هماهنگی چندبار به کاخ سفید رفت، اما نگرانی‌های امنیتی توکیو جدی بود. ژاپن بارها تأکید کرد تهدید موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد کره‌شمالی و پرونده شهروندان ربوده‌شده نباید نادیده بماند. ترامپ در سنگاپور این موضوع را مطرح کرد، اما کره‌شمالی امتیازی نداد. وقتی پیونگ‌یانگ در ۲۰۱۹ موشک‌های کوتاه‌برد آزمایش کرد، ترامپ برخلاف انتظار ژاپن این اقدام را کم‌اهمیت خواند و گفت تهدیدی برای آمریکا نیست. این واکنش در توکیو نگرانی ساخت که شاید معامله‌ای شکل بگیرد که امنیت ژاپن قربانی شود. رسانه‌های ژاپن هشدار دادند مبادا واشینگتن برای یک توافق سریع، از اصول امنیتی عقب‌نشینی کند. با شکست هانوی، دولت آبه احساس آرامش کرد، اما تهدید موشکی و هسته‌ای همچنان باقی ماند. ژاپن در مجموع فشار را ضروری می‌دانست و خواستار اقدام عملی پیونگ‌یانگ بود.

چین

چین در برابر روند ترامپ–کیم رویکردی چندلایه اتخاذ کرد. پکن از کاهش تنش استقبال کرد، چون جنگ یا بی‌ثباتی در مرزهایش به‌ضررش بود. مقام‌های چینی بارها گفتند صلح پایدار و شبه‌جزیره عاری از سلاح هسته‌ای را می‌خواهند. آنها اجلاس سنگاپور را «تاریخی» نامیدند و اعلام کردند آماده نقش‌آفرینی سازنده‌اند. اما چین از زاویه ژئوپلیتیک نگران بود که نزدیکی مستقیم آمریکا و کره‌شمالی نفوذ سنتی‌اش را کاهش دهد. شاید به همین دلیل کیم در فاصله چندماه سه بار به چین رفت و با شی جین‌پینگ دیدار کرد؛ کاری که شش سال گذشته حتی یک‌بار هم انجام نداده بود. این دیدارها نشان می‌داد کره‌شمالی پشت چین را خالی نمی‌کند و شی نیز نمی‌خواهد کنار گذاشته شود.

پس از سنگاپور، پکن موضعش را به سود کره‌شمالی سنگین‌تر کرد و خواستار تعدیل تحریم‌ها شد؛ روسیه نیز همراهی کرد. بن‌بست هانوی فرصت داد چین طرح «راه میانی» را پیشنهاد کند: توقف فعالیت‌های بیشتر توسط پیونگ‌یانگ در برابر لغو نسبی تحریم‌ها. این طرح در شورای امنیت پیش نرفت، اما نشان داد اجماع فشار حداکثری ترک خورده است. چین همچنان با آزمایش‌های تازه مخالفت داشت، اما بقای رژیم کره‌شمالی را مهم‌تر از سرعت خلع سلاح می‌دید. پکن از دیپلماسی ترامپ–کیم استقبال کرد، اما اجازه نداد موازنه منطقه‌ای به ضررش تغییر کند.

ارزیابی موفقیت یا شکست دیپلماسی شخصی ترامپ

دیپلماسی ترامپ در قبال کره‌شمالی موافقان پرشور و مخالفان جدی داشت. طرفداران گفتند او با شکستن تابو‌ها خطر جنگ هسته‌ای را کاهش داد و راه تازه‌ای پیش روی پرونده‌ای قدیمی گذاشت. آن‌ها یادآوری کردند که هیچ رئیس‌جمهور آمریکایی پیش از ترامپ حاضر به گفت‌وگوی مستقیم با رهبر کره‌شمالی نشده بود و همین نبودِ تماس باعث تشدید سوءتفاهم‌ها می‌شد. ترامپ با تکیه بر رابطه شخصی توانست خشم خطرناک سال ۲۰۱۷ را مهار کند و دو سال بدون بحران موشکی ایجاد کند. او همچنین موضوع کره‌شمالی را به اولویت جهانی تبدیل کرد و وقت زیادی صرف آن نمود. صحنه‌هایی مانند قدم‌زدن رهبران در سنگاپور یا عبور ترامپ از مرز، لحظاتی بی‌سابقه ساختند و برای مدتی امید به راه‌حل مسالمت‌آمیز را زنده نگه داشتند.

منتقدان اما این مسیر را شکست‌خورده دانستند. آن‌ها گفتند کره‌شمالی حتی یک کلاهک را تخریب نکرد و شمار موشک‌ها کاهش نیافت. پیونگ‌یانگ پس از وقفه‌ای کوتاه، برنامه تسلیحاتی را با قدرت ادامه داد. تحریم‌ها پابرجا ماندند اما در مواردی دور زده شدند و اقتصاد کره‌شمالی تغییر نکرد. منتقدان گفتند ترامپ امتیازات زیادی بدون دریافت تعهد جدی داد؛ از مشروعیت دادن به کیم تا توقف رزمایش‌ها. اندیشکده‌ها و مقام‌های سابق تأکید کردند کره‌شمالی هرگز قصد خلع سلاح کامل نداشت و تنها امتیاز مرحله‌ای می‌خواست. آن‌ها گفتند ترامپ فریب فضای صمیمی را خورد و به نامه‌های دوستانه تکیه کرد، در حالی که باید فشار و تیم کارشناسی منسجم را حفظ می‌کرد.

بن بست هانوی

پس از شکست هانوی روشن شد ترامپ نقشه جایگزین ندارد. او حتی گفت شاید «زمانم تمام شود و مسئله را برای رئیس‌جمهور بعدی بگذارم». همین اتفاق افتاد. دوره او پایان یافت بی‌آنکه توافقی رسمی یا قابل اعتماد شکل بگیرد. نهادهای دولتی آمریکا نیز اعلام کردند این راهبرد به هدف اصلی نمی‌رسد. بسیاری تحلیل‌گران گفتند دیپلماسی شخصی لازم بود اما کافی نبود. پرونده‌ای چندده‌ساله تنها با لبخند رهبران حل نمی‌شود. نیاز به کار فنی، تضمین، نظارت، و همراهی متحدان داشت. ترامپ بیشتر به غریزه تکیه کرد و کمتر به توصیه‌های کارشناسی گوش داد. در نتیجه، خلع سلاح کره‌شمالی همچنان رؤیایی دور باقی ماند و تنش‌ها دوباره بازگشتند.

پیامدهای روان‌شناختی و سیاسی برای ترامپ و کیم

روانشناختی

رابطه غیرمعمول ترامپ و کیم بر شخصیت و موقعیت سیاسی هر دو تأثیر گذاشت. برای ترامپ، این پرونده تبدیل به میراث شخصی شد. او باور داشت می‌تواند مشکلی را حل کند که رؤسای جمهور قبلی از آن ناتوان بودند. ترامپ عاشق لحظه‌های نمایشی بود و دیدار با کیم فرصت داد در نقش «سازنده صلح» ظاهر شود. او بارها در کمپین‌های انتخاباتی از «دوستی» خود با کیم گفت تا نشان دهد روش غیرمتعارفش نتیجه داده است. هرچند نوبلی دریافت نکرد و توافقی هم شکل نگرفت، اما ترامپ این دیدارها را از بزرگ‌ترین دستاوردهای خود می‌داند. روان‌شناسان سیاسی می‌گویند ترامپ به تملق حساس بود و نامه‌های کیم با عباراتی اغراق‌آمیز او را تحت تأثیر قرار داد. این تجربه اعتمادبه‌نفس ترامپ را در سیاست خارجی بالا برد.

با این حال، شکست در مهار برنامه اتمی کره‌شمالی به سوژه‌ای برای حمله سیاسی به ترامپ تبدیل شد. مخالفان گفتند او بیش از حد به رابطه شخصی تکیه کرد و در برابر یک دیکتاتور امتیاز داد. بایدن در مناظره ۲۰۲۰ گفت ترامپ «مشروعیت یک آدم‌کش جانی را تثبیت کرد و هیچ چیز نصیب آمریکا نشد». منتقدان سبک او را خام و خودشیفته‌محور خواندند و گفتند ترامپ در سیاست خارجی بیش از حد به غریزه تکیه کرده است. با وجود این انتقادها، ترامپ هنوز رابطه با کیم را تجربه‌ای ویژه می‌داند. او گفته است «پشیمان نیستم» و حتی پس از ریاست‌جمهوری نیز از احتمال تماس دوباره با کیم حرف زده است. این پرونده برای او بخشی از هویت سیاسی و شخصی‌اش باقی مانده است.

سیاسی

برای کیم جونگ‌اون، رابطه با ترامپ یک پیروزی حیثیتی و استراتژیک بود. او در داخل کشور جایگاهی به دست آورد که هیچ‌یک از اسلافش نداشتند. رسانه‌های رسمی او را رهبر یک قدرت اتمی نشان دادند که آمریکا ناچار است با او مستقیم گفت‌وگو کند. تصاویر ملاقات با ترامپ، وجهه او را در میان نخبگان و مردم تقویت کرد. پروپاگاندا ادعا کرد «اقتدار رهبر عزیز» آمریکا را وادار به احترام کرده است. از نظر عملی، کیم با ورود به مذاکرات از ۲۰۱۸ زمان خرید. او برنامه هسته‌ای را ادامه داد، بدون آن‌که جنگی رخ دهد یا رژیمش فروبپاشد. چین نیز حمایت نسبی خود را حفظ کرد. کیم در صحنه جهانی چهره‌ای معقول‌تر یافت و در داخل، اعتمادبه‌نفس بیشتری به دست آورد. حتی گزارش‌ها می‌گویند او به نامه‌های ترامپ اهمیت شخصی می‌داد.

با این حال، کیم هیچ‌گاه هدف اصلی‌اش را کنار نگذاشت: حفظ بازدارندگی هسته‌ای. او فهمید می‌تواند با ترکیب لبخند و تهدید امتیاز بگیرد و در عین حال خط قرمزهایش را حفظ کند. شکست هانوی نقطه عطف بود. او دریافت ترامپ، باوجود تمایل شخصی، نمی‌تواند ساختار سیاسی آمریکا را نادیده بگیرد. بنابراین امیدش برای شکستن تحریم‌ها بر باد رفت. با ورود بایدن، کیم سریع به لحن سخت بازگشت و مسیر تقابل سنتی را از سر گرفت؛ گویی پرونده دوران ترامپ را بسته است. با وجود این، اطرافیان کیم هنوز ترامپ را تنها رئیس‌جمهور آمریکا می‌دانند که با احترام با پیونگ‌یانگ رفتار کرد. اگر روزی شرایط مشابه فراهم شود، احتمال دارد کیم دوباره از همان الگو استفاده کند؛ الگویی که به او فرصت، مشروعیت و زمان داد.

نتیجه‌گیری

دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ فراز و فرود کم‌سابقه‌ای در روابط آمریکا و کره‌شمالی رقم زد. دو رهبر ابتدا یکدیگر را با الفاظ تند هدف گرفتند و جهان را نگران یک درگیری اتمی کردند، اما ناگهان مسیر عوض شد و هر دو پای میز مذاکره نشستند. ترامپ با تکیه بر دیپلماسی شخصی، سنت سیاست خارجی آمریکا را شکست و برای مدتی تنش را کاهش داد. با این حال، نبود نتیجه روشن در خلع سلاح و صلح پایدار باعث شد بسیاری این دوره را ناکام بدانند. به‌قول یک دیپلمات، «سنگاپور شروع خوب بود، اما هانوی نشان داد جذابیت فردی کافی نیست». تجربه ترامپ–کیم ثابت کرد رابطه رهبران مهم است، اما بدون کار کارشناسی، راستی‌آزمایی و گام‌های مرحله‌ای، پیشرفتی رخ نمی‌دهد. ترامپ نشان داد گفت‌وگو می‌تواند جایگزینی برای تقابل باشد؛ حتی اگر صلح نهایی هنوز دور باشد.

منابع (به زبان انگلیسی):

1. Keneally, Meghan. ABC News: “From ‘fire and fury’ to ‘rocket man,’ the various barbs traded between Trump and Kim Jong Un.” (June 12, 2018)
2. Al Jazeera: “Trump accepts invitation to meet North Korea’s Kim Jong-un.” (Mar 9, 2018)
3. Al Jazeera: “Trump meets North Korea’s Kim at DMZ in landmark visit.” (June 30, 2019)
4. Borger, Julian. The Guardian: “The art of no deal: how Trump and Kim misread each other.” (Mar 1, 2019)
5. Gallo, William. VOA News: “Trump-Kim ‘Love Letters’ Reveal Friendship, Flattery.” (Sep 10, 2020)
6. Rampton, Roberta & Brunnstrom, David. Reuters: “Trump says North Korea’s Kim sent ‘very beautiful letter’; new meeting possible.” (Aug 9, 2019)
7. Hunter, Molly. ABC News: “The world watched: Trump-Kim summit drew global reaction, with many expressing cautious hope.” (June 12, 2018)
8. Williams, Martyn. 38 North: “North Korean Media: KCTV’s Coverage of Kim Jong Un’s Diplomatic Push in 2018.” (Dec 27, 2018)
9. Landler, Mark. The New York Times (via WRAL): “The Summit Was Unprecedented, the Statement Vague and the Day Historic.” (June 12, 2018)
10. Borger, Julian. The Guardian: “Intelligence chief contradicts Trump on North Korea and Iran.” (Jan 30, 2019)